Την απόφαση να αποχωρήσουν από τη φετινή διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Κύπρου πήραν οι Κυπριακές παραγωγές που συμμετείχαν μέχρι πρότινος, εξαιτίας της συμπερίληψης του Βέλγου καλλιτέχνη, Jan Fabre, ο οποίος, το 2022, καταδικάστηκε για σεξουαλική παρενόχληση, βία και εκφοβισμό στην εργασία, από δικαστήριο στο Βέλγιο.
Το όλο ζήτημα προέκυψε με την ανακοίνωση του προγράμματος, στις 26 Φεβρουαρίου 2025, όταν και οι συμμετέχουσες Κυπριακές-τουλάχιστον- παραγωγές βρέθηκαν προ εκπλήξεων, αφού διάβασαν -όπως όλο το θεατρόφιλο και γενικότερα πολιτιστικό κοινό-, για τη συμμετοχή έργου του και τη διεξαγωγή ανοιχτής συζήτησης με τον ίδιο τον Βέλγο καλλιτέχνη. Σημειώνεται δε, πως αρκετοί καλλιτέχνες καταδίκασαν τη συμμετοχή του συγκεκριμένου καλλιτέχνη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς απευθύνθηκαν στους διοργανωτές του Φεστιβάλ, εκφράζοντας τη δυσαρέσκεια και την απογοήτευσή τους.
Η καταδίκη του Jan Fabre
Σύμφωνα με την Art Newspaper και τις Brussels Times, το 2022, ο Βέλγος καλλιτέχνης, χορογράφος και σκηνοθέτης Jan Fabre, καταδικάστηκε με ποινή φυλάκισης 18 μηνών, με αναστολή, από το Βελγικό δικαστήριο της Αμβέρσας, για βία και εκφοβισμό στην εργασία κατά πέντε γυναικών, όπως και για μία έκτη υπόθεση που αφορά άσεμνη επίθεση εναντίον γυναίκας.
Μάλιστα, το δικαστήριο, όπως σημειώνουν οι Brussels Times, αφαίρεσε, επίσης, από τον Fabre και τα πολιτικά του δικαιώματα στο Βέλγιο, για τα επόμενα 5 χρόνια, δηλαδή μέχρι το 2026, εμποδίζοντάς τον να αναλάβει δραστηριότητες, όπως η ψηφοφορία στη χώρα. Ο ίδιος ο Fabre καταγράφεται, ακόμη, ότι δεν παρέστη ποτέ στη δική, ενώ συνέχισε να αρνείτο τις κατηγορίες εναντίον του μέχρι τέλους.
Για την ιστορία, σημειώνεται ότι πέραν των 6 υποθέσεων, το 2018, 20 άτομα που είχαν στο παρελθόν συνεργαστεί με τη χορευτική ομάδα του Fabre, κατηγόρησαν τον καλλιτέχνη για σεξουαλική παρενόχληση κατά την εργασία. Οι καταγγελίες δημοσιοποιήθηκαν σε επιστολή προς το πολιτιστικό περιοδικό Rekto Verso. Οκτώ άτομα υπέγραψαν την επιστολή με το όνομά τους, ενώ τα υπόλοιπα 12 παρέμειναν ανώνυμα. Στο μεταξύ, στην πόλη όπου έγινε η δίκη, στην Αμβέρσα, αφαιρέθηκε και ένα άγαλμα σε φυσικό μέγεθος που έφτιαξε ο ίδιος.
Η αποχώρηση των Κυπρίων
Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, η συμμετοχή του συγκεκριμένου καλλιτέχνη προκάλεσε την αντίδραση της καλλιτεχνικής κοινότητας του νησιού, όπως και των συμμετεχόντων παραγωγών, οι οποίοι έθεσαν τους προβληματισμούς προς τους διοργανωτές του Φεστιβάλ με τους ίδιους εν τέλει να αποχωρούν. Την Παρασκευή, 7 Μαρτίου 2025, ζητήσαμε τη θέση τους, με τις δύο παραγωγές να ενημέρωνουν το «Π» πως ήδη είχαν αποστείλει στους διοργανωτές την απόφασή τους για αποχώρηση, καταδικάζοντας τη συμπερίληψη του Jan Fabre και εκφράζοντας τη εναντίωσή τους σε κάθε μορφή βίας.
Μάλιστα, οι δύο παραγωγές, της Humart και της A Vendre, πήραν και επίσημα θέση, με ανακοίνωσή τους. Συγκεκριμένα η πρώτη ομάδα ενημερώνει το κοινό ότι «ήδη από την προηγούμενη εβδομάδα, μόλις ανακοινώθηκε το πρόγραμμα του Cyprus International Theatre Festival, απέστειλε επιστολή στους διοργανωτές, ενημερώνοντάς τους για την αποχώρησή της από το Φεστιβάλ. Η ομάδα μας είναι ενάντια σε κάθε μορφής βία και καταδικάζει τη συμπερίληψη στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ παράστασης του Jan Fabre, ο οποίος το 2022 καταδικάστηκε για σχετικά αδικήματα. Νοείται ότι η ομάδα δεν είχε καμία ενημέρωση για τη συμμετοχή του Fabre στο Φεστιβάλ όταν προσκλήθηκε να συμμετάσχει σε αυτό. Περισσότερες πληροφορίες για τη νέα μας παραγωγή, CHROMA, θα ανακοινωθούν αργότερα».
Στην ίδια πλεύση και η ανακοίνωση της δεύτερης ομάδας η οποία σημειώνει ότι: Η ομάδα A Vendre ανακοινώνει την αποχώρηση της παραγωγής Voices from Chernobyl από το Cyprus International Theatre Festival, εξαιτίας της συμμετοχής στο φεστιβάλ του σκηνοθέτη Jan Fabre, ο οποίος έχει καταδικαστεί για βία και ανήθικη συμπεριφορά. Διευκρινίζουμε ότι δεν είχαμε γνώση της συμμετοχής του πριν τη δημοσιοποίηση ολόκληρου του προγράμματος στα ΜΜΕ. Παρά την αντίδρασή μας, το φεστιβάλ επιμένει στη συμμετοχή του εν λόγω σκηνοθέτη. Η ομάδα μας είναι απόλυτα ενάντια σε κάθε μορφή βίας, είτε αυτή είναι σεξουαλική, έμφυλη ή εργασιακή, και για λόγους αξιοπρέπειας δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αποχωρήσουμε, παρά τις οικονομικές επιπλοκές που προκύπτουν. Η παράσταση Voices from Chernobyl θα πραγματοποιηθεί ανεξάρτητα, στις ημερομηνίες και τους χώρους που έχουν ήδη ανακοινωθεί».
Πέραν των δύο παραγωγών, τοποθετήθηκε εναντίον και η Στέγη Χορού Λευκωσίας, δηλώνοντας ότι: «Το τελευταίο διάστημα, η ΣΧ Λευκωσίας προσεγγίστηκε από την ομάδα του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Κύπρου για συνεργασία στο πλαίσιο της δεύτερης έκδοσης τους, καθώς και για την ενοικίαση του χώρου μας για μία από τις εκδηλώσεις. Ωστόσο, όταν ήρθε στην αντίληψή μας ότι η παραγωγή που θα φιλοξενείτο στη Στέγη ήταν το ‘’Io Sono un Errore’’, του Jan Fabre, επικοινωνήσαμε άμεσα με τους διοργανωτές για την ακύρωση της συνεργασίας. Η ομάδα και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΣΧ καταδικάζουν απερίφραστα κάθε μορφή βίας, εκφοβισμού, και σεξουαλικής παρενόχλησης. Πιστεύουμε στην τέχνη που προάγει και βασίζεται στον σεβασμό και την ασφάλεια για όλα τα άτομα. Ο ανοικτός διάλογος και η μετάνοια είναι επίσης σημαντικές αξίες και πρακτικές που βρίσκονται στον πυρήνα της σύγχρονης δημιουργίας. Παρ’ όλα αυτά, δεν θεωρούμε ότι αυτές οι ποιότητες καθοδηγούν τη συγκεκριμένη εκδήλωση».
Σημειώνεται ότι, το έργο μπορεί να μη φιλοξενηθεί από τη Στέγη Χορού Λευκωσίας, ωστόσο, δεν έχει πάρει ακόμη θέση το Παττίχειο Δημοτικό Θεάτρου Λεμεσού, το θέατρο όπου θα λάβει χώρα η παράσταση. Υπενθυμίζουμε δε, ότι η όποια απόφαση λαμβάνεται συνήθως από το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο αναμένεται να λάβει θέση όταν και έφοσον συνεδριάσει. Στο Δ.Σ, πάντως, συμμετέχει και ο Δήμος Λεμεσού, με εκπρόσωπο, ανάμεσα σε άλλους, και τον ίδιο τον Δήμαρχο Λεμεσού. Ο συγκεκριμένος Δήμος, πρέπει να πούμε, επίσης, ότι είναι πιθανό να μας εκπροσωπήσει και στο θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, το 2030, αφού έχει περάσει στην τελική φάση της υποψηφιότητας.
Σε ένα καταληκτικό σχόλιο, είναι φανερό ότι η όλη υπόθεση προκάλεσε την αντίδραση του Κυπριακού κοινού και πολύ περισσότερο της καλλιτεχνικής σκηνής η οποία εμπιστεύθηκε τους διοργανωτές και συμμετείχε, με αποτέλεσμα να βρεθούν αυτή τη στιγμή σε πολύ δυσμενή θέση για τη συνέχεια των παραγωγών. Αυτή η συνέχεια, μεταξύ άλλων, πρέπει να πούμε ότι δεν είναι ένα εύκολο μονοπάτι αφού καλούνται να βρουν τρόπους να επιβιώσει το εγχείρημα και να ανέβουν οι παραστάσεις, καθώς μία από αυτές, η A Vendre με το «Voices from Chernobyl» έχει ήδη ανακοινώσει ημερομηνίες και επιχειρεί κάτι πολύ ριψοκίνδυνο, στις 25-26 Μαρτίου, στο Θέατρο Ριάλτο. Συνεπώς, αρκετοί μπορεί να έχουν εκφράσει έντονα τη δυσαρέσκειά τους, ωστόσο θα το δείξουν έμπρακτα εάν στηρίξουν κιόλας τις παραγωγές που έπραξαν, αυτό που όλοι ήθελαν, την αποχώρησή τους.
«Ανοιχτός διάλογος χωρίς αποκλεισμούς»
Εμείς, φυσικά, μετά τις αντιδράσεις και τις πληροφορίες για τις αποχωρήσεις, ζητήσαμε την επίσημη θέση του Φεστιβάλ, η οποία παρουσιάζεται αυτούσια πιο κάτω:
«Ως οργανωτική ομάδα του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Κύπρου (CITF), θέλουμε να δηλώσουμε ξεκάθαρα ότι το φεστιβάλ μας καταδικάζει απερίφραστα κάθε μορφή βίας, παρενόχλησης και κακοποίησης. Την ίδια στιγμή, υπερασπιζόμαστε τη σημαντικότητα του ανοιχτού διαλόγου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για δύσκολα και αμφιλεγόμενα ζητήματα. Το CITF δεν επιδιώκει να δικαιολογήσει ή να αποσιωπήσει οποιεσδήποτε καταδικαστέες πράξεις, αλλά να διερευνήσει σε βάθος την περίπλοκη σχέση μεταξύ καλλιτεχνικής δημιουργίας, ατομικής ευθύνης και των ευρύτερων επιπτώσεων της «κουλτούρας της ακύρωσης».
Η παραπάνω, αυτονόητη, θέση μας εκφράζεται ως απάντηση σε αντιδράσεις σχετικά με την παρουσία στο φετινό Φεστιβάλ του διεθνούς φήμης καλλιτέχνη Jan Fabre, καθώς στο παρελθόν είχε αντιμετωπίσει σοβαρές κατηγορίες. Οι αντιδράσεις εκδηλώθηκαν ευθύς μετά την ανακοίνωση του προγράμματός μας, το οποίο, σημειώστε, περιλάμβανε, όχι τυχαία, και μια συζήτηση μαζί με τον Βέλγο δημιουργό.
Οι αντιδράσεις, που με λύπη σημειώνουμε ότι είχαν επιπτώσεις στο Φεστιβάλ σε επίπεδο συνεργασιών, δημιούργησαν την εσφαλμένη αντίληψη ότι η πρόσκληση του φεστιβάλ προς τον Fabre συνιστά αποδοχή των πράξεών του, αντί για μια ευκαιρία κριτικού διαλόγου.
Αν και κατανοούμε πλήρως τις ανησυχίες και αναγνωρίζουμε ότι εκφράζονται με αγνά κίνητρα,πιστεύουμε ότι η καλλιτεχνική σκηνή δεν είναι δικαστήριο.
Αντιθέτως, αποτελεί έναν χώρο όπου, παραδοσιακά, τέτοια ζητήματα προσεγγίζονται και συζητούνται με ειλικρίνεια και κριτική σκέψη.
Τέχνη, ευθύνη και «κουλτούρα της ακύρωσης» – τρεις έννοιες που πυροδοτούν έντονες συζητήσεις κάθε φορά που διασταυρώνονται. Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε έναν καλλιτέχνη του οποίου το έργο έχει διαμορφώσει το σύγχρονο θέατρο και τις εικαστικές τέχνες, αλλά του οποίου οι προσωπικές πράξεις τον οδήγησαν ενώπιον της δικαιοσύνης;»
